Wady oświadczeń woli

Są to takie stany faktyczne, z którymi ustawa wiąże nieważność lub daje możliwość wzruszenia takiego oświadczenia. Wyróżniamy:

bezwzględną nieważność
1. brak świadomości lub swobody (art. 82)
2. pozorność
wzruszalność
1. błąd
2. podstęp
3. groźba
wyzysk – samoistna wada

ad.1 bezwzględna nieważność

oświadczenie woli jest nieważne z mocy samego prawa, czyli ipso iure. Tę nieważność sąd bierze pod uwagę z urzędu. Może się na nią powołać każdy, kto ma interes prawny. Czynność prawna dotknięta tą bezwzględną nieważnością nie może być konwalidowana, nie można przywrócić jej nieważności. Na tę nieważność można się powołać w każdym czasie.

ad.2 wzruszalność

nie są one nieważne z mocy samego prawa. Można się uchylić od skutków swojego oświadczenia woli poprzez wykonywanie prawa podmiotowego kształtującego. Powołać się może tylko osoba, która składała oświadczenie woli bądź jej następca prawny. Uchylić się od skutków takiego oświadczenia można tylko w ściśle określonym terminie. Nie uchylenie się od skutków takiego oświadczenia powoduje, że później takie uchylenie będzie niedopuszczalne. Czynność prawna będzie zatem konwalidowana. Jeżeli osoba uchyli się od skutków to oświadczenie będzie nieważne z mocą wsteczną – ex tunc

BEZWZGLĘDNA NIEWAŻNOŚĆ

przykład ad.1 a) art. 82 → brak świadomości lub swobody.

Musimy zbadać jaki był stan psychiczny osoby, która złożyła oświadczenie – stwierdza to biegły sądowy. Po ustaleniu, że osoba nie zdawała sobie sprawy ze znaczenia swych słów takie oświadczenie będzie nieważne od samego początku. Musi być takie natężenie, które powoduje całkowite wyłączenie świadomości, np. stan depresji – może być przemijający

przykład ad.1 b) art. 83 → pozorność.

Należy ją odróżnić od zastrzeżenia potajemnego – reservatio mentalis – i jest to taki stan, w którym jedna ze stron zmierza do wywołania innych skutków prawnych niż strony ustaliły.

Pozorność należy odróżnić od czynności prawnej powierniczych – jest to czynność, która jest dokonywana w innym celu niż cel, który zasadniczo wiąże się z dokonaniem określonej czynności prawnej – powierzenie komuś czegoś w jakimś celu.

Pozorność dotyczy umów i czynności prawnych jednostronnych skierowanych do adresata.

3 elementy:

oświadczenie ma być złożone drugiej stronie
za zgodą tej strony – musimy zbadać czy strona ta zgodziła się na to, że złożono jej takie oświadczenie (musi mieć świadomość pozorności, która musi być po obu stronach czynności prawnych)
dla pozoru

Pozorność oświadczenia woli:

bezwzględna (zwykła, symulacja absolutna)
kwalifikowana (względna, symulacja relatywna)

ad. a) jeżeli każda ze stron wiedziała, że oświadczenie woli jest pozorne to jest ono nieważne – art. 83§1 „nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru”

ad. b) art. 83§1 „(…)jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności”

czynność jawna (wykazana) i czynność ukryta (rzeczywiście dokonana przez strony)

Jeżeli strony dokonały czynności ukrytej to musi:

spełniać przesłanki ważności każdej czynności prawnej – art.58 (zgodna z zasadami współżycia społecznego)
odpowiadać warunkom przewidzianym dla danego typu czynności prawnej, np. art. 158 – forma czynności prawnej

Aby ta ukryta czynność była ważna musimy zbadać te dwa w/w warunki.

Art. 83§2 ochrona osób trzecich

sytuacja gdy oświadczenie woli jest pozorne, a osoba trzecia nie wie o tej pozorności i działa w dobrej wierze
osoba trzecia nabywa prawa podmiotowe lub zostaje zwolniona z obowiązku
czynność prawna musi być odpłatna

Przegląd orzeczeń sądów polskich:

Ocena w przedmiocie istnienia stanu wyłączającego świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. - Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

Treścią hipotezy art. 82 k.c. objęte jest złożenie oświadczenia woli przez osobę znajdującą się w stanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych, chociażby nawet przemijających zaburzeń czynności psychicznych, które wyłączały jej świadomość albo uniemożliwiały powzięcie decyzji i wyrażenie woli w sposób swobodny. Z taką hipotezą art. 82 k.c. łączy dyspozycję w postaci sankcji bezwzględnej nieważności złożonego oświadczenia woli. Ocena w przedmiocie istnienia stanu wyłączającego świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi być w świetle art. 82 k.c. kategoryczna. Musi być zatem zdecydowane ustalenie, że zachodził lub nie zachodził stan wyłączający świadomość. Brak świadomości i swobody musi być zupełny, art. 82 k.c. bowiem wiąże przewidziane w nim skutki tylko z całkowitym wyłączeniem. Dlatego o żadnym stopniowaniu tego stanu nie może być mowy.

Wyłączenie świadomości

II PK 230/13, Charakterystyka stanu wyłączającego świadomość- Postanowienie Sądu Najwyższego

Stan wyłączający świadomość to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości.

Brak rozeznania

IV CSK 7/05 - Wyrok Sądu Najwyższego

1. Stan wyłączający świadomość to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości. 2. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.